Zakaźne zapalenie otrzewnej (FIP) to jedna z najgroźniejszych chorób wirusowych u kotów, która jeszcze do niedawna była uznawana za nieuleczalną. Ostatnie lata przyniosły jednak przełom w diagnostyce i leczeniu tej choroby. Dzięki nowym terapiom przeciwwirusowym, FIP przestało być wyrokiem śmierci dla naszych futrzastych przyjaciół. Przyjrzyjmy się najnowszym informacjom na temat objawów, diagnostyki, metod leczenia i profilaktyki FIP, ze szczególnym uwzględnieniem aktualnych osiągnięć w 2023 roku.

Czym jest FIP u kota?

Zakaźne zapalenie otrzewnej (FIP – Feline Infectious Peritonitis) to choroba wirusowa kotów wywoływana przez zmutowaną formę koronawirusa kotów (FCoV). Wirus ten jest powszechny w populacji kotów – szacuje się, że nawet 80-90% kotów z domów wielokotnych i schronisk ma przeciwciała przeciwko FCoV. Jednak tylko u około 5-10% zakażonych kotów dochodzi do mutacji wirusa, która prowadzi do rozwoju FIP.

FIP nie jest bezpośrednio zaraźliwy od kota do kota. To nie sam wirus FIP jest przenoszony między kotami, ale powszechny koronawirus koci (FCoV), który u niektórych osobników może zmutować i wywołać chorobę.

Choroba rozwija się, gdy łagodny koronawirus koci przechodzi mutację wewnątrz organizmu kota i zaczyna infekować makrofagi (rodzaj białych krwinek). Zakażone makrofagi rozprzestrzeniają wirusa po całym organizmie, wywołując zapalny proces chorobowy, który może dotknąć wielu narządów, w tym wątroby, nerek, mózgu i oczu.

Objawy FIP u kotów – jak rozpoznać chorobę?

FIP może występować w dwóch głównych postaciach klinicznych: wysiękowej (mokrej) i bezwysiękowej (suchej). Rozpoznanie choroby jest szczególnie trudne, ponieważ objawy mogą być niespecyficzne i przypominać inne schorzenia, co często prowadzi do opóźnionej diagnozy.

Postać wysiękowa (mokra)

Charakteryzuje się gromadzeniem płynu w jamie brzusznej i/lub klatce piersiowej. Objawy tej postaci FIP to:

• Powiększony, wypełniony płynem brzuch (często przypominający gruszkowaty kształt)
• Trudności w oddychaniu (gdy płyn gromadzi się w klatce piersiowej)
• Utrata apetytu i postępujący spadek masy ciała
• Podwyższona temperatura ciała (39,5-41°C), często oporna na leczenie antybiotykami
• Osłabienie i apatia, niechęć do ruchu
• Żółtaczka (zażółcenie błon śluzowych i białkówek oczu)

Postać bezwysiękowa (sucha)

W tej formie zmiany zapalne dotyczą głównie narządów wewnętrznych bez widocznego gromadzenia się płynu. Objawy mogą obejmować:

• Niespecyficzne objawy jak uporczywa gorączka, utrata apetytu i postępujący spadek masy ciała
• Objawy neurologiczne (drgawki, ataksja, niezborność ruchowa, zmiany zachowania, nystagmus)
• Problemy z oczami (zapalenie naczyniówki, zmiany w siatkówce, zmiana koloru tęczówki)
• Powiększenie węzłów chłonnych, wyczuwalne podczas badania
• Żółtaczka, wskazująca na uszkodzenie wątroby
• Zmiany skórne (guzki podskórne, najczęściej wzdłuż naczyń krwionośnych)

Szczególnie narażone na FIP są koty młode (poniżej 2 lat) oraz starsze (powyżej 10 lat), a także koty z osłabionym układem odpornościowym. Niektóre rasy, jak bengalskie, abisyńskie, ragdoll czy burmskie, mogą mieć genetyczną predyspozycję do rozwoju tej choroby. Koty żyjące w dużych skupiskach (hodowle, schroniska) są również w grupie podwyższonego ryzyka.

Diagnostyka FIP – wyzwania i nowe możliwości

Rozpoznanie FIP stanowi wyzwanie dla lekarzy weterynarii, ponieważ nie istnieje pojedynczy test, który mógłby jednoznacznie potwierdzić chorobę. Diagnostyka opiera się na kompleksowej ocenie klinicznej i wynikach wielu badań dodatkowych. W procesie diagnostycznym uwzględnia się:

• Wywiad i objawy kliniczne (wiek, pochodzenie kota, wcześniejsze choroby, kontakt z innymi kotami)
• Badania laboratoryjne krwi (charakterystyczne zmiany to podwyższony poziom białka całkowitego, hiperglobulinemia, niski stosunek albumin do globulin, anemia, limfopenia)
• Analizę płynu z jamy brzusznej lub klatki piersiowej (w postaci wysiękowej) – typowy płyn jest lepki, żółtawy, bogaty w białko
• Badania obrazowe (USG jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej) ukazujące obecność płynu lub zmiany w narządach wewnętrznych
• Testy PCR wykrywające obecność koronawirusa, choć same w sobie nie potwierdzają FIP

W 2023 roku coraz większą popularność zyskują nowe metody diagnostyczne, w tym testy wykrywające specyficzne białka wirusa w tkankach oraz badania immunohistochemiczne. Szczególnie obiecujące są testy RT-PCR wykrywające zmutowane formy wirusa w płynach ustrojowych. Pewne rozpoznanie często wymaga jednak biopsji tkanek, co nie zawsze jest możliwe do wykonania u ciężko chorych kotów.

Przełom w leczeniu FIP – nowe terapie w 2023 roku

Jeszcze kilka lat temu diagnoza FIP była praktycznie wyrokiem dla kota. Obecnie, dzięki nowym lekom przeciwwirusowym, pojawiła się realna szansa na wyleczenie. Skuteczność nowych terapii sięga nawet 80-90%, co stanowi prawdziwą rewolucję w leczeniu tej choroby.

GS-441524 i jego pochodne

Największym przełomem w leczeniu FIP jest substancja GS-441524, nukleozydowy analog, który hamuje replikację wirusa poprzez blokowanie wirusowej polimerazy RNA. Badania kliniczne wykazały skuteczność na poziomie 80-90% w leczeniu obu postaci FIP. Terapia wymaga codziennych iniekcji podskórnych przez okres 84 dni, a w niektórych przypadkach nawet dłużej.

W 2023 roku dostępność tych leków znacznie się poprawiła, choć w wielu krajach ich status prawny pozostaje nieuregulowany. Pojawiły się również formy doustne leku, które są łatwiejsze w podawaniu, choć mogą być mniej skuteczne niż iniekcje. Kolejną obiecującą substancją jest GC376 – inhibitor proteazy wirusowej, który wykazuje synergistyczne działanie z GS-441524.

Leczenie FIP za pomocą GS-441524 jest długotrwałe i kosztowne, ale daje realną szansę na całkowite wyleczenie choroby, która jeszcze niedawno była uznawana za śmiertelną.

Leczenie wspomagające

Oprócz terapii przeciwwirusowej, ważne jest leczenie wspomagające, które pomaga złagodzić objawy i poprawić komfort życia kota:

• Płynoterapia w celu nawodnienia organizmu i wyrównania zaburzeń elektrolitowych
• Leki przeciwzapalne (prednizolon), które hamują nadmierną reakcję układu odpornościowego
• Drenaż płynu z jamy brzusznej lub klatki piersiowej (w postaci wysiękowej) dla poprawy komfortu oddychania
• Wspomaganie odżywiania, w tym karmienie przez sondę w przypadku całkowitej utraty apetytu
• Leki przeciwwymiotne, hepatoprotekcyjne i wspomagające funkcję nerek, w zależności od objawów

Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia znacznie zwiększają szanse na wyleczenie. Koty z postacią wysiękową zwykle odpowiadają na leczenie szybciej niż te z postacią suchą, szczególnie z objawami neurologicznymi. Monitorowanie postępów leczenia obejmuje regularne badania krwi, kontrolę temperatury ciała oraz ocenę ogólnego stanu kota.

Profilaktyka FIP – jak chronić koty przed chorobą?

Ponieważ FIP rozwija się w wyniku mutacji powszechnego koronawirusa kotów, całkowita profilaktyka jest trudna. Można jednak podjąć działania zmniejszające ryzyko zakażenia FCoV i jego mutacji w organizme kota:

• Ograniczenie ekspozycji na FCoV – szczególnie ważne w hodowlach i schroniskach, gdzie należy unikać przeludnienia i zapewnić odpowiednią przestrzeń życiową
• Utrzymanie czystości kuwet – wirus wydalany jest z kałem, regularne czyszczenie kuwet (najlepiej kilka razy dziennie) zmniejsza ryzyko zakażenia drogą fekalno-oralną
• Zmniejszenie stresu – stres może osłabiać układ odpornościowy i zwiększać ryzyko mutacji wirusa; zapewnienie kotu spokojnego środowiska, stałej rutyny i wzbogaceń środowiskowych pomaga utrzymać silny układ odpornościowy
• Izolacja kotów chorych – choć sam FIP nie jest bezpośrednio zaraźliwy, chore koty mogą wydalać zmutowanego wirusa i stanowić źródło zakażenia FCoV dla innych kotów
• Szczepienia – dostępna jest szczepionka przeciwko FIP (Felocell FIP), jednak jej skuteczność jest ograniczona i nie jest powszechnie zalecana przez ekspertów

W hodowlach wielokotnych warto rozważyć regularne testy na obecność koronawirusa i stosować system wczesnego odsadzania kociąt od matek (w wieku 5-6 tygodni), co może zmniejszyć ryzyko zakażenia. Ważne jest również odpowiednie żywienie, które wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Podsumowanie – FIP w 2023 roku

Zakaźne zapalenie otrzewnej u kotów przeszło w ostatnich latach z choroby nieuleczalnej do potencjalnie wyleczalnej dzięki nowym terapiom przeciwwirusowym. Kluczowe znaczenie ma wczesna diagnostyka i szybkie wdrożenie leczenia, co dramatycznie poprawia rokowanie.

Właściciele kotów powinni być świadomi objawów FIP i natychmiast konsultować się z lekarzem weterynarii w przypadku ich wystąpienia. Choć leczenie jest kosztowne i długotrwałe, daje realną szansę na pełny powrót do zdrowia. Wielu właścicieli kotów dzieli się swoimi doświadczeniami z leczeniem FIP w grupach wsparcia online, co stanowi cenne źródło informacji i wsparcia emocjonalnego.

Badania nad FIP nieustannie się rozwijają, a naukowcy pracują nad lepszym zrozumieniem mechanizmów mutacji wirusa i opracowaniem skuteczniejszych metod zapobiegania i leczenia tej groźnej choroby kotów. Z każdym rokiem rośnie nadzieja, że FIP stanie się chorobą w pełni uleczalną, dostępną dla wszystkich kotów, niezależnie od statusu ekonomicznego ich opiekunów.