Podstawowa przemiana materii to minimalna ilość energii konieczna do podtrzymania podstawowych funkcji biologicznych naszego ciała. To tutaj ma miejsce utrzymanie prawidłowej temperatury ciała oraz szereg różnych procesów, które wpływają na zdrowe i prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.

Ocenienie podstawowej przemiany materii powinno odbywać się po upływie przynajmniej 12 godzin od spożycia ostatniego posiłku oraz po nie mniej niż 8 godzinach snu. Z uwagi na trudność w spełnieniu tych warunków, często korzysta się z pomiaru spoczynkowej przemiany materii. Ta wartość jest porównywalna z podstawową przemianą materii, choć zazwyczaj jest nieco większa.

Na wartość podstawowej przemiany materii wpływają różne czynniki. Możemy je podzielić na te zwiększające jej wartość i te ją obniżające. Do pierwszej grupy należą między innymi budowa ciała, gdzie przeważa masa mięśniowa nad tkanką tłuszczową, prawidłowy stan odżywienia naszego organizmu, zaburzenia endokrynologiczne takie jak nadczynność tarczycy przyspieszająca tempo metabolizmu, podwyższona temperatura ciała lub niska temperatura otoczenia, ciąża, karmienie piersią, miesiączka, przyjmowanie hormonów tarczycy i testosteronu oraz używki takie jak kofeina czy efedryna.

Czynnikami zmniejszającymi podstawową przemianę materii są natomiast niedobory żywieniowe, niedoczynność tarczycy oraz niektóre leki, na przykład beta-blokery stosowane w przypadku niewydolności serca i nadciśnienia.